Lê Thị Na, người con gái quê ở Nam Xương. Người đã thùy mị nết na, lại thêm có tư dung tốt đẹp . Trong làng có chàng Trương Khóa, mến vì dung hạnh, xin với mẹ đem trăm lạng vàng cưới về. Song Trương có tính hay ghen, đối với vợ phòng ngừa thái quá . Nàng cũng giữ gìn khuôn phép, không từng để lúc nào vợ chồng phải đến thất hòa . Cuộc đoàn viên chưa được mấy lâu thì nhà nước có việc đi đánh Tống Kim, à nhầm , đánh giặc Tàu Khựa, bắt nhiều lính tráng. Trương tuy con nhà dòng, nhưng trước toàn đi rình xem bồ ở lớp có léng phéng với thằng nào không, lại hay trốn ngủ trưa chơi Võ Lâm , tên đã ghi trong sổ khai tráng phải ra sung binh loạt đầu. Lúc chàng ra đi, bà mẹ có dặn rằng:
- Nay con phải tạm ra tòng quân, xa lìa dưới gối. Tuy là hội công danh từ xưa ít gặp, nhưng trong chỗ binh cách, phải lấy việc giữ mình làm trọng, biết gặp nạn thì lui, lượng sức mà đánh, đánh không được thì chạy , đừng nên tham miếng mồi thơm, để lỡ mắc vào lưới cá. Quan cao tước lớn nhường để người ta, nhưng người ta đã có lòng thì mình cũng cứ nhận, con ạ . Có như thế thì mẹ ở nhà mới đỡ lo lắng vì con, tối tối mới yên tâm đi thể dục dưỡng sinh được.
Chàng quỳ xuống đất vâng lời dạy. Nàng thì rót chén vodka Hà Nội tiễn chồng rằng:
- Lang quân đi chuyến này, thiếp chẳng dám mong được đeo ấn hầu, mặc Versace trở về quê cũ , chỉ xin ngày về mang theo được hai chữ bình yên với vài chục lượng vàng, ít hột xoàn kim cương đá đỏ , thế là đủ rồi. Chỉ e việc quân khó liệu, thế giặc khôn lường, rợ man chạy tội, vương sư uổng công; lời tâu công lớn phá giặc đã chầy, kỳ hẹn thay quân hóa muộn, khiến thiếp ôm nỗi quan hoài, mẹ già triền miên lo lắng. Trông mảnh trăng Trường An, nhanh tay đập áo rét, ngắm liễu tàn rủ bóng động nỗi niềm biên ải xa xôi. Giả sử có muôn hàng email, message, chỉ e lại động đất ở Đài Loan làm mạng lag mà không một tin về .
Nàng nói đến đấy, mọi người đều ứa hai hàng lệ .
Rồi đó chén đưa vừa cạn, dứt áo chinh phu, ngước mắt trông lên đã đẫm nỗi buồn ly biệt. Bấy giờ nàng đã đương có thai. Sau khi tương biệt được mươi ngày thì sinh một đứa con trai, tầm cao 50 cm, cân nặng 4kg, thân hình hoàn toàn bình thường, đề nghị luôn luôn giữ sức khỏe, cảm ơn , đặt tên là thằng Đản.
Ngày qua tháng lại, thoắt đã nửa năm. Mỗi khi thấy bướm bay vườn thúy, mây ám non Tần, nỗi buồn hải giốc thiên nhai, lại không thể nào ngăn được. Bà mẹ cũng vì nhớ con mà dần sinh ốm. Nàng hết sức thuốc thang, lễ Phật cầu thần, cúng ma gọi vía , lại tốn biết bao tiền của cho Phan Thị Bích Hằng nhằm tìm ra con ma ngũ hải ám quẻ và lấy lời ngọt ngào khôn khéo khuyên lơn. Song bệnh thế mỗi ngày một trầm trọng hơn, bà mẹ trối lại với nàng rằng:
- Ngắn dài có số, tươi héo bởi trời. Mẹ không phải không muốn đợi chồng con về, mà gượng cơm cháo. Song tuổi thọ có chừng, số trời khó tránh. Đêm tàn chuông đổ, số tận mệnh cùng; một tấm thân tàn, nguy trong sớm tối, không khỏi phải phiền đến con. Chồng con xa xôi, mẹ chết lúc nào, không thể kịp về đền báo được. Sau này trời giúp người lành, ban cho phúc trạch, giống dòng tươi tốt, con cháu đông đàn, mong ông xanh kia chẳng phụ con cũng như con đã chẳng nỡ phụ mẹ.
Bà cụ nói xong rồi thì mất. Nàng hết lời thương xót, phàm việc ma chay tế lễ, lo liệu như đối với cha mẹ sinh ra, nàng còn liệu một phần mộ ở công viên Vĩnh Hằng - Ba Vì để bà cụ nằm ở đó.
Qua sang năm sau, giặc Khựa chịu trói, quân nước kéo về. Trương Khóa tới nhà thì mẹ đã từ trần, con vừa học nói. Chàng hỏi mộ mẹ rồi dắt con nhỏ đi thăm, song đứa bé không chịu, gào khóc. Khóa dỗ dành:
- Con nín đi, đừng khóc! Lòng cha đã buồn khổ lắm rồi!
Đứa con nói:
-Ông cũng là cha tôi ư ? Ông lại biết nói, chứ không như cha trước kia chỉ nín thin thít.
Chàng ngạc nhiên gạn hỏi. Đứa con nói:
- Khi ông chưa về đây, thường có một người đàn ông, đêm nào cũng đến. Mẹ đi cũng đi, mẹ ngồi cũng ngồi, nhưng chẳng bao giờ bế Đản cả.
Tính chàng hay ghen, nghe đứa con nói vậy, tin chắc đinh ninh là vợ hư , không còn cách gì tháo cởi ra được. Trong bụng chàng thầm nghĩ "Mẹ đi cũng đi, mẹ ngồi cũng ngồi, dính nhau như thế, không hiểu đã làm cái việc abc kia chưa ? Mà chiều qua, mình đứng ở lan can hóng mát, lại thấy nó uốn éo với thằng hàng xóm dưới sân. Chạy xuống cái đã thấy thằng kia cầm cho nó cái kem, quả này chắc phải có gì khuất tất! ". Về đến nhà, chàng mắng vợ một bữa cho hả giận. Nàng khóc mà rằng:
- Thiếp vốn nhà nghèo, được vào cửa tía. Sum họp chưa thỏa tình chăn gối, chia phôi vì động việc lửa binh. Chàng đi giường chiếu lặng câm, chàng về chúng nó reo ầm cả lên . Tuy cái sự abc không được đủ đầy , nhưng cũng không đến nỗi phải bồ bịch lăng nhăng. Cách biệt ba năm, giữ gìn một tiết. Tô son điểm phấn, từng đã nguội lòng, chàng vào buồng trong mà xem, bộ Shiseido chàng mua tặng hồi mới cưới, giờ vẫn còn nguyên, thiếp đã dùng chút nào đâu . Ngõ liễu đường hoa chưa hề bén gót, đâu có sự mất nết hư thân như lời chàng nói. Dám xin trần bạch để cởi mối nghi ngờ. Mong chàng đừng một mực nghi oan cho thiếp.
Khóa vẫn không tin. Nhưng Na hỏi chuyện kia từ ai nói ra thì giấu không kể lời con nói; chỉ thường thường mắng mỏ nhiếc móc và đánh đuổi đi. Họ hàng làng xóm bênh vực và biện bạch cho nàng cũng chẳng ăn thua gì cả . Nàng bất đắc dĩ nói:
- Thiếp sở dĩ nương tựa vào chàng, vì có cái thú vui nghi gia nghi thất, có sự yên ổn được tựa bóng cây cao mặc dù chàng chỉ cao có 1m 59 . Đâu ngờ ân tình tựa lá, gièm báng nên non. Nay đã bình rơi trâm gãy, sen rũ trong ao, mây tạnh mưa tan, liễu tàn trước gió, củi cháy trong lò, bò kêu ngoài cổng cứ ông ổng bên tai ; khóc tuyết bông hoa gãy cuống, kêu xuân cái én lìa màn, nước thẳm buồm xa, đâu còn thể lại lên núi Vọng Phu kia nữa.
Đoạn rồi nàng tắm gội chay sạch, ra bến Hàn Quốc ngửa mặt lên trời mà than rằng:
- Kẻ bạc mệnh này duyên phận hẩm hiu, chồng con rẫy bỏ, điều đâu bay buộc, tiếng chịu nhuốc nhơ, thần sông có linh xin ngài chứng giám . Thiếp nếu đoan trang giữ tiết, trinh bạch gìn lòng, vào nước xin làm ngọc Mỵ Nương, xuống đất xin làm cỏ Ngu Mỹ. Nhược bằng lòng chim dạ cá, lừa chồng dối con, dưới xin làm mồi cho cá tôm, trên xin làm cơm cho diều quạ, chẳng những là chịu khắp mọi người phỉ nhổ.
Nói xong gieo mình xuống mà chết, mấy đôi trai gái đang tình tự ở đó định can mà không kịp. Sau này nghe đồn không có đứa nào dám tè xuống bến nữa, sợ nàng cắt ...
Chàng tuy giận là thất tiết, nhưng thấy nàng tự tận, cũng động lòng thương, thuê cả tàu hút bùn, đội người nhái tìm vớt thây nàng nhưng chẳng thấy tăm hơi đâu cả, cũng may không bị thánh vật như mấy ông ở sông Tô Lịch . Chiều hôm đó, sau khi mọi sự đã xong xuôi, tiền phúng đã đếm kỹ, chàng tha thẩn ngoài cổng, những mong tìm lại bóng hình người vợ ngày xưa. Chợt ông hàng xóm đi qua gợi chàng nhớ lại chuyện cầm kem ngày trước. Chàng bèn túm cổ áo ông ta lại, hỏi cho ra nhẽ . Nhưng những gì chàng được nghe khác xa với trí tưởng bở phong phú của mình. Hóa ra, hôm ấy, nàng bị con sâu róm nó chui vào cổ áo , không dám nhờ ông hàng xóm bắt vì sợ chồng ghen nên đành nhờ ông ta cầm hộ cái kem mới mua về cho Đản. Để bắt con sâu, nàng phải uốn éo để cho nó rơi xuống đất, lại vừa lúc chàng chạy xuống nên ông hàng xóm đành đi về, thủ luôn cái kem . Chàng còn được nghe việc cả làng thiếu đói, mình nàng chạy chợ nuôi con, đến nỗi gầy còm ốm yếu, cả làng thương lắm, may nhờ năm sau được mùa kéo lại, nàng mới có da có thịt trở lại. Cả làng vẫn gọi đùa là Na Dơ Xương vì gầy quá . Chàng nghe xong cảm động lắm, đi về không nói năng gì. Ngồi một mình phòng không vắng vẻ, đến đêm vẫn ngồi hút thuốc lào, đèn compact vẫn bật sáng trưng, không sao ngủ được. Chợt đứa con nói r
